De kracht van verdriet
door Bianca BartelsIn haar nieuwste solo Uit Verdriet Geboren duikt actrice Julika Marijn (44) in het leven van kunstverzamelaar en ‘powervrouw’ Helene Kröller-Müller (1869-1939). Deze voorstelling is een logische vervolgstap na de succesvolle en innemende producties die Julika maakte over andere eigenzinnige vrouwen uit de geschiedenis: Etty Hillesum, Maria Magdalena en Lady Di.
Helene Kröller-Müller was een van de eersten die werk kocht van onder anderen Vincent van Gogh, Piet Mondriaan en Bart van der Leck. Daardoor legde ze een unieke collectie aan waarmee ze het Kröller-Müller Museum op de Veluwe realiseerde. Maar niet alleen als verzamelaar, vooral ook als mens was Helene een fascinerende vrouw. Haar carrièredrift - opvallend voor een vrouw in die tijd -, haar filosofische kijk op kunst en haar gecompliceerde relatie met onder meer haar kinderen maken Helene tot een intrigerend personage. Een vrouw waar je nieuwsgierig naar wordt. En dan was er nog haar indringende correspondentie met haar zielsverwant Sam van Deventer, een veel jongere man met wie ze lief en leed deelde, maar die ook een splijtzwam in haar gezin was. Speciaal voor deze voorstelling kreeg Julika van het Kröller-Müller Museum toegang tot de kist met 3400 brieven van Helene, gericht aan Sam van Deventer. Dat leverde een haast voyeuristische kijk in de ziel van Helene op.
In Uit Verdriet Geboren vertelt Julika over de bijzondere en complexe vrouw die Helene was. Waarom wijdde ze haar leven aan de kunst? Wat hoopte ze daarin te vinden? Liefde, troost, erkenning, eeuwigheid? In de voorstelling schetst Julika spelend en zingend dit portret en tegelijkertijd komen ook haar eigen levensvragen naar boven. Wat kan zij nu nog van haar leren? De titel van de voorstelling verwijst naar het museum. Julika: ‘Helene zei zelf dat het museum uit verdriet was geboren. Verdriet dat onder andere ging over het verbroken contact met haar dochter. Daarmee laat ze de enorme scheppende kracht van pijn en verdriet zien; dat je daar niet stil bij moet blijven staan, maar dat je de moed moet hebben om het in te zetten voor een groter goed. Daar kunnen we veel van leren.’
===
Hoe kwam je op het idee voor deze voorstelling?
‘Vier jaar geleden kreeg ik een boekje over de Veluwe en daar stonden allerlei spreuken van Helene Kröller-Müller in. Briljante oneliners over de kunst en het leven. Ik was meteen geraakt. Zij zag kunst als de poort naar diepgang, naar een andere dimensie. Ik ben zelf ook altijd bezig met het zoeken naar verdieping en het ‘hoe en waarom’ van het leven, dus ik vond het heel inspirerend om te lezen dat zij zingeving zocht en vond in kunstwerken. Zeker omdat ik zelf ook schilder en verliefd ben op kunst. Toen ik daarna haar biografie las viel mijn mond open: wát een extreem verhaal is haar leven. Een familiedrama omdat ze geen goede band heeft met haar kinderen, haar verzameldrift waarvoor ze soms naar Parijs vertrok om ‘even’ drie Van Gogh-en te kopen, haar buitensporig rijke man, het verlies van hun kapitaal, het schenken van haar hele verzameling en dan die zielsverwant aan wie ze duizenden filosofische brieven schreef. Een meesterlijk verhaal, daar móest ik een voorstelling over maken. Ik polste Eva Rovers, haar biograaf, die was meteen vóór en het Kröller-Müller Museum vond het ook een interessant plan. Voor ik het wist zat ik haar brieven uit te pluizen. Dichterbij kon ik niet komen, het voelde heel intiem om te lezen wat zij schreef aan iemand om wie ze zo veel gaf.’
Was Helene haar tijd ver vooruit?
‘Zeker, ze las werk van schrijvers zoals Rilke, Spinoza en Goethe, dat was haar voedingsbodem. Ze brak met het katholicisme en kunst werd haar religie. Ze wilde de wereld verheffen. Haar droom was om een kathedraal voor de kunst te bouwen, zeg maar formaat ‘Louvre’, op de Veluwe. Zulke hoge ambities zag je honderd jaar geleden niet bij vrouwen. Het was ook vernieuwend dat ze dat gebouw op de Veluwe wilde bouwen terwijl alle kunstzinnigheid zich in steden, en vooral in het westen, afspeelde. Zij wilde het museum juist in het bos, omdat dan tussen de bomen, op de weg daar naartoe, je geest leeg raakte. En dan kon je dieper geraakt worden door de kunst. Zij dacht 'out of the box’.
Jij hebt wel wat met krachtvrouwen?
‘Ja, die fascineren me. Etty Hillesum, Lady Di en Maria Magdalena waren dat ook. Ik noem Helene een powervrouw avant la lettre. Toen zij jong was, hadden vrouwen nog geen stemrecht en moet je eens zien wat ze allemaal voor elkaar heeft gekregen. Ze nam het bij de bouw van haar huis op tegen een architect als Berlage. Ze is de geschiedenis ingegaan als een ijskoningin, door haar volhardendheid en door de slechte band met haar kinderen, maar als ze een man was geweest zou je daar niemand over horen. In de voorstelling vraag ik me ook af of dat nu anders zou zijn. Hoe kijken we nu naar topvrouwen? Moeten die nog steeds vooral aardig zijn? Helene zal misschien een lastige vrouw geweest zijn, maar ik heb steeds meer bewondering voor haar gekregen.’
Wat heb je van Helene geleerd?
Wat me bijvoorbeeld raakt is wat ze schrijft over nalatenschap: “Ik geloof in een groter voortbestaan van mijzelf in mijn geestelijk leven dan in de materie die ik achterliet door de kinderen.” Met dat ‘geestelijk leven’ bedoelt ze de enorme verzameling schilderijen die ze aan ons allemaal heeft nagelaten. Dat is natuurlijk ook heel groots, maar dat ze dat groter vindt dan haar kinderen, vind ik als vrouw zonder kinderen interessant. Tot nu toe voelde ik toch sterk de norm van dat je leven pas volledig is als je kinderen en een gezinsleven hebt. Door het maken van deze voorstelling heb ik me van dat concept echt kunnen bevrijden. Mijn nalatenschap zit natuurlijk ook in wat ik maak.’
Gaf het verzamelen van al die kunstwerken Helene troost?
‘Ja. Naast het verdriet over haar gezin voelde ze ook pijn over de wereld. In de Eerste Wereldoorlog werkte ze als vrijwilliger in een ziekenhuis. De rauwheid en de wond van het leven die ze daar voelde, zorgden dat zij zich daarna met nog meer passie stortte op haar kunstverzameling. Tegenover al die lelijkheid wilde ze iets goeds stellen, als troost. Helene liet zien dat je niet in verdriet moest blijven hangen, maar dat je er iets mee moest doen zodat er iets moois uit voortkomt. Dat is ook waar mijn voorstelling over gaat, dat schoonheid louterend werkt. En dat als er geen kunst in de wereld zou zijn, dat dan de ziel is verdwenen. En andersom geldt ook: als iedereen de hele dag blij en tevreden was, hadden we geen kunst.’
Wordt de voorstelling niet heel zwaar?
‘Zeker niet. Het is geen geschiedenisles en het is ook licht. Ik speel naast Helene ook het personage Julika, een alter ego van mezelf, dat zich laat inspireren en verwonderen door Helene. Ik spiegel mezelf aan Helene. Ik leer van haar wijsheden, kan om haar en mezelf lachen en trek parallellen. Dan probeer ik me bijvoorbeeld voor te stellen hoe het voor haar kinderen was dat zij zo’n veel jongere zielsverwant had: alsof mijn moeder toen ik puber was duizenden intense brieven zou schrijven aan Jeroen uit mijn klas. Bizar toch? Ik zing ook in de voorstelling en het hele toneel staat vol kunstwerken die tot leven lijken te komen, alsof het personages zijn.’
Dus we kijken naar theater én naar kunst?
‘Eigenlijk wel ja. Tijdens de voorstelling kijk je met me mee naar kunst en naar hoe wij gewend zijn om ernaar te kijken. Meestal kunnen we ons maar vrij kort focussen. Helene niet, zij kon mediteren op een schilderij, dat was haar spirituele oefening en zo voelde zij de emotie die de kunstenaar in het werk had gelegd. Alsof ze het mysterie van het leven via de kunst ontrafelde. Heel fascinerend. Aan het eind van het verhaal heb je zowel haar als mij, met mijn passies en mijn dagelijkse strubbelingen en onvolmaaktheden beter leren kennen.'
Uit Verdriet Geboren, theatersolo van Julika Marijn over Helene Kröller-Müller, regie: Natasha Schulte. Kaarten zijn verkrijgbaar aan de kassa of via de website van het theater.
Meer info over Julika op www.julikamarijn.nl
Helene Kröller-Müller was een van de eersten die werk kocht van onder anderen Vincent van Gogh, Piet Mondriaan en Bart van der Leck. Daardoor legde ze een unieke collectie aan waarmee ze het Kröller-Müller Museum op de Veluwe realiseerde. Maar niet alleen als verzamelaar, vooral ook als mens was Helene een fascinerende vrouw. Haar carrièredrift - opvallend voor een vrouw in die tijd -, haar filosofische kijk op kunst en haar gecompliceerde relatie met onder meer haar kinderen maken Helene tot een intrigerend personage. Een vrouw waar je nieuwsgierig naar wordt. En dan was er nog haar indringende correspondentie met haar zielsverwant Sam van Deventer, een veel jongere man met wie ze lief en leed deelde, maar die ook een splijtzwam in haar gezin was. Speciaal voor deze voorstelling kreeg Julika van het Kröller-Müller Museum toegang tot de kist met 3400 brieven van Helene, gericht aan Sam van Deventer. Dat leverde een haast voyeuristische kijk in de ziel van Helene op.
In Uit Verdriet Geboren vertelt Julika over de bijzondere en complexe vrouw die Helene was. Waarom wijdde ze haar leven aan de kunst? Wat hoopte ze daarin te vinden? Liefde, troost, erkenning, eeuwigheid? In de voorstelling schetst Julika spelend en zingend dit portret en tegelijkertijd komen ook haar eigen levensvragen naar boven. Wat kan zij nu nog van haar leren? De titel van de voorstelling verwijst naar het museum. Julika: ‘Helene zei zelf dat het museum uit verdriet was geboren. Verdriet dat onder andere ging over het verbroken contact met haar dochter. Daarmee laat ze de enorme scheppende kracht van pijn en verdriet zien; dat je daar niet stil bij moet blijven staan, maar dat je de moed moet hebben om het in te zetten voor een groter goed. Daar kunnen we veel van leren.’
===
Hoe kwam je op het idee voor deze voorstelling?
‘Vier jaar geleden kreeg ik een boekje over de Veluwe en daar stonden allerlei spreuken van Helene Kröller-Müller in. Briljante oneliners over de kunst en het leven. Ik was meteen geraakt. Zij zag kunst als de poort naar diepgang, naar een andere dimensie. Ik ben zelf ook altijd bezig met het zoeken naar verdieping en het ‘hoe en waarom’ van het leven, dus ik vond het heel inspirerend om te lezen dat zij zingeving zocht en vond in kunstwerken. Zeker omdat ik zelf ook schilder en verliefd ben op kunst. Toen ik daarna haar biografie las viel mijn mond open: wát een extreem verhaal is haar leven. Een familiedrama omdat ze geen goede band heeft met haar kinderen, haar verzameldrift waarvoor ze soms naar Parijs vertrok om ‘even’ drie Van Gogh-en te kopen, haar buitensporig rijke man, het verlies van hun kapitaal, het schenken van haar hele verzameling en dan die zielsverwant aan wie ze duizenden filosofische brieven schreef. Een meesterlijk verhaal, daar móest ik een voorstelling over maken. Ik polste Eva Rovers, haar biograaf, die was meteen vóór en het Kröller-Müller Museum vond het ook een interessant plan. Voor ik het wist zat ik haar brieven uit te pluizen. Dichterbij kon ik niet komen, het voelde heel intiem om te lezen wat zij schreef aan iemand om wie ze zo veel gaf.’
Was Helene haar tijd ver vooruit?
‘Zeker, ze las werk van schrijvers zoals Rilke, Spinoza en Goethe, dat was haar voedingsbodem. Ze brak met het katholicisme en kunst werd haar religie. Ze wilde de wereld verheffen. Haar droom was om een kathedraal voor de kunst te bouwen, zeg maar formaat ‘Louvre’, op de Veluwe. Zulke hoge ambities zag je honderd jaar geleden niet bij vrouwen. Het was ook vernieuwend dat ze dat gebouw op de Veluwe wilde bouwen terwijl alle kunstzinnigheid zich in steden, en vooral in het westen, afspeelde. Zij wilde het museum juist in het bos, omdat dan tussen de bomen, op de weg daar naartoe, je geest leeg raakte. En dan kon je dieper geraakt worden door de kunst. Zij dacht 'out of the box’.
Jij hebt wel wat met krachtvrouwen?
‘Ja, die fascineren me. Etty Hillesum, Lady Di en Maria Magdalena waren dat ook. Ik noem Helene een powervrouw avant la lettre. Toen zij jong was, hadden vrouwen nog geen stemrecht en moet je eens zien wat ze allemaal voor elkaar heeft gekregen. Ze nam het bij de bouw van haar huis op tegen een architect als Berlage. Ze is de geschiedenis ingegaan als een ijskoningin, door haar volhardendheid en door de slechte band met haar kinderen, maar als ze een man was geweest zou je daar niemand over horen. In de voorstelling vraag ik me ook af of dat nu anders zou zijn. Hoe kijken we nu naar topvrouwen? Moeten die nog steeds vooral aardig zijn? Helene zal misschien een lastige vrouw geweest zijn, maar ik heb steeds meer bewondering voor haar gekregen.’
Wat heb je van Helene geleerd?
Wat me bijvoorbeeld raakt is wat ze schrijft over nalatenschap: “Ik geloof in een groter voortbestaan van mijzelf in mijn geestelijk leven dan in de materie die ik achterliet door de kinderen.” Met dat ‘geestelijk leven’ bedoelt ze de enorme verzameling schilderijen die ze aan ons allemaal heeft nagelaten. Dat is natuurlijk ook heel groots, maar dat ze dat groter vindt dan haar kinderen, vind ik als vrouw zonder kinderen interessant. Tot nu toe voelde ik toch sterk de norm van dat je leven pas volledig is als je kinderen en een gezinsleven hebt. Door het maken van deze voorstelling heb ik me van dat concept echt kunnen bevrijden. Mijn nalatenschap zit natuurlijk ook in wat ik maak.’
Gaf het verzamelen van al die kunstwerken Helene troost?
‘Ja. Naast het verdriet over haar gezin voelde ze ook pijn over de wereld. In de Eerste Wereldoorlog werkte ze als vrijwilliger in een ziekenhuis. De rauwheid en de wond van het leven die ze daar voelde, zorgden dat zij zich daarna met nog meer passie stortte op haar kunstverzameling. Tegenover al die lelijkheid wilde ze iets goeds stellen, als troost. Helene liet zien dat je niet in verdriet moest blijven hangen, maar dat je er iets mee moest doen zodat er iets moois uit voortkomt. Dat is ook waar mijn voorstelling over gaat, dat schoonheid louterend werkt. En dat als er geen kunst in de wereld zou zijn, dat dan de ziel is verdwenen. En andersom geldt ook: als iedereen de hele dag blij en tevreden was, hadden we geen kunst.’
Wordt de voorstelling niet heel zwaar?
‘Zeker niet. Het is geen geschiedenisles en het is ook licht. Ik speel naast Helene ook het personage Julika, een alter ego van mezelf, dat zich laat inspireren en verwonderen door Helene. Ik spiegel mezelf aan Helene. Ik leer van haar wijsheden, kan om haar en mezelf lachen en trek parallellen. Dan probeer ik me bijvoorbeeld voor te stellen hoe het voor haar kinderen was dat zij zo’n veel jongere zielsverwant had: alsof mijn moeder toen ik puber was duizenden intense brieven zou schrijven aan Jeroen uit mijn klas. Bizar toch? Ik zing ook in de voorstelling en het hele toneel staat vol kunstwerken die tot leven lijken te komen, alsof het personages zijn.’
Dus we kijken naar theater én naar kunst?
‘Eigenlijk wel ja. Tijdens de voorstelling kijk je met me mee naar kunst en naar hoe wij gewend zijn om ernaar te kijken. Meestal kunnen we ons maar vrij kort focussen. Helene niet, zij kon mediteren op een schilderij, dat was haar spirituele oefening en zo voelde zij de emotie die de kunstenaar in het werk had gelegd. Alsof ze het mysterie van het leven via de kunst ontrafelde. Heel fascinerend. Aan het eind van het verhaal heb je zowel haar als mij, met mijn passies en mijn dagelijkse strubbelingen en onvolmaaktheden beter leren kennen.'
Uit Verdriet Geboren, theatersolo van Julika Marijn over Helene Kröller-Müller, regie: Natasha Schulte. Kaarten zijn verkrijgbaar aan de kassa of via de website van het theater.
Meer info over Julika op www.julikamarijn.nl